LETS, system umożliwiający wymianę został wymyślony przez Kanadyjczyka Michaela Lintona na początku lat osiemdziesiątych. Pierwszy system LETS zaczął działać w 1983 roku w kanadyjskiej miejscowości Courtenay w Commox Valley. Nowe systemy powstawały powoli, najpierw w Kanadzie i USA. W latach dziewięćdziesiątych nastąpił szybki wzrost ilości systemów LETS w innych regionach świata (w Wielkiej Brytanii, Australii i Nowej Zelandii, Holandii...). Obecnie na świecie działa ponad 2000 systemów LETS.
LETS działa podobnie jak sąsiedzkie czy osiedlowe kluby wzajemnej opieki nad dziećmi.
Zasady działania sąsiedzkich i osiedlowych klubów wzajemnej opieki nad dziećmi
do klubu należą rodzice i opiekunowie dzieci;
zarabia się "punkty" pilnując dzieci innych uczestników klubu. W razie potrzeby inny członek klubu zaopiekuje się naszymi dziećmi. Za tę opiekę zapłacimy zarobionymi wcześniej "punktami";
można wydawać "punkty" na kredyt, nasze konto będzie wówczas na minusie. Opiekując się dziećmi klubowiczów spłacimy kredyt;
"punkty" najczęściej odzwierciedlają czas, w którym trwała opieka nad dzieckiem sąsiada.
W klubie opieki nad dziećmi wymianie podlega tylko jedna usługa: opieka nad dziećmi. W systemie LETS możemy wymieniać różnorodne towary i usługi. Jednostkę wewnętrznej waluty w systemie LETS ("punkty" w klubach opieki) przelicza się najczęściej na konwencjonalny pieniądz lub czas pracy.
System LETS jest organizacją inicjowaną wewnątrz lokalnej społeczności i przez tę społeczność kontrolowaną, uczestnictwo jest dobrowolne. Głównym zadaniem organizacji jest dostarczanie społeczności lokalnej informacji o towarach i usługach oferowanych i poszukiwanych przez uczestników systemu oraz rejestrowanie transakcji, które między nimi zachodzą. Jest organizacją typu non-profit, nie nastawioną na osiąganie zysków. LETS uzupełnia obowiązującą walutę. W przypadku, gdy jakieś operacje handlowe lub praca zawodowa podlegające opodatkowaniu są wykonywane w ramach systemu na danym uczestniku spoczywa odpowiedzialność za płacenie podatków. Zaleca się w takich przypadkach, aby część zapłaty była uiszczona w obowiązującej walucie, za pomocą której będzie można uregulować podatek. W ewidencji LETS rejestruje się tylko tę część operacji, która została rozliczona w walucie LETS. Każda transakcja wymiany towaru lub usługi powoduje powiększenie stanu konta jednego z uczestników i zmniejszenie na koncie innego, zatem rozliczenia całego systemu bilansują się na zero. Posiadana na koncie waluta LETS jest "fikcyjna", nabiera wartości wówczas, gdy wydamy ją na towar lub usługę oferowane przez innych uczestników LETS.
Podamy poniżej podstawowe zasady LETS, które sformułował Michael Linton
system rozliczeń opiera się na quasi-walucie, która jest w pewnej relacji do obowiązującej waluty (często w relacji 1:1, co ułatwia wycenę oferowanych towarów i usług); nie używa się banknotów i monet, które łatwo się gubią i mogą zostać ukradzione;
każdy uczestnik sieci LETS zaczyna ze zerowym stanem konta; można zaciągać kredyt, który nie jest obarczony odsetkami; w niektórych systemach ilość możliwego do wzięcia kredytu jest ograniczona; quasi-pieniądz powstaje w momencie dokonania transakcji;
transakcja dochodzi do skutku tylko wówczas, gdy jeden uczestnik systemu zgadza się na przelew określonej ilości jednostek LETS ze swojego konta na konto innego uczestnika sieci, który dostarczył mu towar lub usługę;
nie ma przymusu dokonywania wymiany handlowej z innymi uczestnikami sieci i wykonywania pracy na ich rzecz, zaleca się jedynie aby transakcje dokonywane były w walucie LETS;
każdy ma prawo i stałą możliwość znać bilans i obroty każdego z uczestników LETS, jednak szczegóły dokonywanych transakcji są dla innych niedostępne;
nie nalicza się odsetek za kwoty uwidocznione na rachunkach uczestników sieci;
koszty administracyjne pokrywa się w miarę możliwości w walucie LETS według poniesionych kosztów na obsługę systemu - oznacza to, że z założeniem systemu i uczestniczeniem w nim nie wiążą się żadne koszty, które wymagałyby wyłożenia dużej sumy pieniędzy.
Kto może przystąpić do LETS
Uczestnikiem LETS może być każdy kto mieszka na obszarze, który jest obsługiwany przez dany system, również wszelkiego rodzaju podmioty gospodarcze. Największe jak do tej pory systemy LETS posiadają ponad 2000 uczestników. Wielkość systemu, po przekroczeniu której zaczyna on trwale wzrastać to około 50 - 100 uczestników; w przeciwnym razie po pewnym czasie stabilizuje się lub zaczyna kurczyć.
O istniejących na świecie LETS
W niektórych krajach systemy LETS są wspierane przez władze lokalne lub rząd (szczególnie w Australii i Nowej Zelandii). W krajach gdzie LETS rozwija się bardzo dynamicznie prawo, zwłaszcza podatkowe, dostosowuje się do specyfiki funkcjonowania systemów. Nie odnotowano do tej pory znaczących akcji przeciwko systemom LETS ze strony czynników rządowych, finansowych czy prawnych. Waluta LETS (fikcyjny, ale "nasz" pieniądz) jest zwykle przedmiotem dumy dla uczestników systemu i nosi często nazwy odzwierciedlające charakterystykę regionu, w którym system działa. W Totnes w Wielkiej Brytanii płaci się "Żołędziami", we włókienniczym Manchester "Szpulkami". W Blue Mountains w Australii walutą jest "Eco", w Brisbane, także w Australii, używa się "Jednostek", zaś w Wageningen w Holandii handluje się używając "Kamieni".
Istniejące na świecie systemy różnią się między sobą organizacją, sposobami rozwiązywania codziennych problemów. Różne grupy ludzi były założycielami i bardzo różni ludzie je prowadzą. Wśród tych osób znajdziemy ochotników (np.: grupa przyjaciół, bezrobotni, emeryci); zorganizowane grupy (np.: organizacje ekologiczne, inne organizacje społeczne, kluby, kościoły); profesjonalni handlowcy oraz władze lokalne. Informacje o systemie przekazywane są ustnie lub poprzez lokalną prasę. Do grupy założycieli szybko dołączają inni.
LETS jako organizacja nie gwarantuje jakości oferowanych w ramach systemu towarów i usług. System LETS służy jedynie informacją, dzięki której można łatwo dowiedzieć się o usługach i dobrach oferowanych i poszukiwanych w ramach systemu. Ułatwia to jedynie kontakt między stronami transakcji. Strony transakcji same dogadują się między sobą. System działa lokalnie i uczestnicy systemu szybko mogą informować się wzajemnie o nierzetelnych wykonawcach prac, czy osobach oferujących wadliwe towary. Oferta nierzetelnego uczestnika może być ignorowana przez innych uczestników, a wiemy jak trudno poprawić złą opinię. To w pewnym stopniu gwarantuje jakość.
Korzyści LETS
Jeżeli na danym terenie istnieje system LETS można za część usług i towarów płacić walutą LETS. Zaoszczędzone w ten sposób złotówki (dolary, guldeny, ...) można wydać na inne potrzebne towary, na które wcześniej nie było uczestnika systemu stać. Dzięki temu system LETS ma do zaoferowania najwięcej dla osób o niskich dochodach lub bezrobotnych.
W tym systemie brak pieniędzy nie wyklucza z udziału w życiu społecznym, w zaspokajaniu swoich podstawowych potrzeb życiowych. Każdy ma walutę LETS do wydania, a tymczasowy minus na koncie oznacza jedynie, że jego posiadacz zobowiązuje się do dostarczenia dóbr lub wykonania usług na rzecz innych uczestników systemu w późniejszym okresie. Przeszkodą może być tylko wzajemne zaufanie; ilość towarów i usług jakie społeczność lokalna chce i może oferować lub wykonać w określonym czasie. Ilość oferowanych dóbr i usług może być również ograniczona przez fizyczne możliwości lub brak wyobraźni, która podpowie jakie potrzeby innych dany uczestnik systemu może pomóc zrealizować. Przeszkodą może być też brak zdolności członków społeczności do współpracy.
Bardzo często brakuje ludziom pieniędzy. "Ci, którzy mają pieniądze mają władzę nad tymi, którzy ich nie mają" (G. Taylor). W systemie LETS każdy ma walutę LETS do wydania wtedy, kiedy jej potrzebuje. Nie jest zmuszony zarabiać pieniędzy kosztem własnego zdrowia, czy kosztem najbliższego środowiska naturalnego. Nikt nie jest zmuszony do wykonywania uwłaczających mu prac lub życia na bakier z prawem z powodu konieczności zdobycia środków do życia.
W ramach LETS każdy uczestnik ma dostęp do informacji i dóbr oferowanych przez innych uczestników, również nowi uczestnicy z zerowym stanem konta i ci, którzy chwilowo mają ujemny stan konta.